Tennet o deus kêrioù Montroulez, Sant-Malo ha Naoned zoken, porzhioù-mor anezhe, un tamm bras eus o finvidigezh diouzh ar mor. Tud a bep seurt bro, a bep seurt yezh gante, a veze kavet er c’hêrioù-se er XVvet hag er XVIvet kantved. Un nor digor-bras war ar bed e oa Breizh hec’h aberioù, hec’h oufoù hag he flegoù-mor niverus, ha berzh a rae he c’henwerzh war vor d’ur c’houlz ma tifrete kement pobl pe rouantelezh warnañ o klask bezañ mestr ar bed.
Broudet gant ar warizi ouzh rouaned Spagn bet astennet gante o beli war douaroù nevez, e reas Frañsez a Orleans, roue Bro-C’hall, e soñj arc’hantiñ ur flodad ergerezh. Hervez Michel ar Brizh « War a seblant e roas peurstagidigezh Breizh ouzh rouantelezh Bro-C’hall e 1532 ul lañs nevez d’ar rouantelezh, pa zeuas Frañsez 1añ da vezañ hêr an dugelezh dre an delfin, e vab. Estroc’h evit aodoù dibar an hini a voe perc’hennet neuze gant ar rouantelezh : ur sevenadur kozh ha ledan eus ar moraerezh an hini a voe ravanellet ganti war un dro ». Buan-tre e tiskouezas ar roue e interest evit ar bed, o tougen ar forbanerezh el lezenn, un embregerezh ken kozh anezhañ hag ar verdeadurezh hec’h-unan.
Morlaeron ha kourserien
Diskouez splann a ra ar gresianeg kozh peiratês (deuet da vezañ « pirate » e galleg) e oa eus ar morlaerezh un embregezh mil bloaz hag ouzhpenn. Kalz nevesoc’h avat eo ar gêr kourser (« corsaire » e galleg) deuet war-wel er XVvet kantved diwar al latin cursus (e galleg : « cours », « course »). Alies e vez graet gant an eil ger pe egile evel pa vije gerioù hañvalster anezhe o-daou, daoust ma n’eo ket hañval stad ar vorlaeron ha hini ar gourserien. Er-maez al lezenn e oa ar re gentañ ha tonket e oant da vezañ kaset d’ar c’hroug ma vijent tapet. Rak evite ne oa lezenn ebet estroc’h evit ar reolennoù bet termenet a-stroll gante o-unan, war vourzh o bagoù.
Bezañ e oa eus ar gourserien moraerien diwar gemenn, gante ul « lizher-kours » digant o roue pe e velestradurezh. Evel-se e c’helle hennezh kas e vrezelioù war vor, digoust pe dost, o tagañ batimantoù kenwerzh e enebourien evit gwanaat o armerzh, kentoc’h evit mont d’an emgann gant o listri brezel. Emren e oa ar gourserien ha pa rankent sentiñ ouzh lezennoù boutin ar brezel memestra. Dleet e oa dezhe doujañ da buhez ha da madoù an dud a veze taget gante. Ne veze preizhet gante nemet ar batimantoù hag o fred. Sloops pe biki e oa al listri a yaent war vor gante kentoc’h : bagoù bihan 26 m o hed, ardant hag aezet d’un nebeut martoloded o c’has d’ar c’hours.
Danevellet e oa bet gant Nicolas Anthon (1714-1753), ur c’hourser eus Montroulez, ar mod ma veze preizhet al listri : « sinet e veze un testenni-preizhañ d’ar c’habiten, dezhañ d’en diskouez ma tegouezhje d’ur c’hourser all lakaat harz war e vatimant adarre. Rak berzet e oa preizhañ ur vag div wech. Ma kave d’ar c’hourser e c’helle tennañ ur priz mat diwar gwerzh ur vatimant bet lakaet e grabanoù warni gantañ ez ambrouge anezhi betek porzh Montroulez. Eno e ranke al lestr bezañ priziet gant lez ar preizhadennoù da gentañ, da c’hoût hag ur « preizh mat » a oa anezhañ, kent e lakaat e gwerzh e sav-taol pe e zaskoriñ d’e berc’henn. Rannet e veze frouezh ar gwerzh etre ar Stad, ar baramantourien hag ar bagad martoloded. Kresk a veze lakaet war lod an intañvezed hag ar c’hloazidi. »
Eus ar vorlaeron…
Rouez eo morlaeron Breizh a zo bet dalc’het soñj eus o anvioù, pa veze krouget ar re-se moarvat, a-raok ne dapjent kas un taol-kaer bennaket. Merc’hed a oa en o zouez ivez, ha pa oa berzet oute merdeiñ, diouzh lezenn Bartholomew Roberts. Div anezhe zo brudet e Breizh : Janed a Velleville (war-dro 1300-1359) hag Anna Dieu-le-veut (1661-1710) eus Gourin, bet kaset he reuz ganti war morioù ar bed a-bezh, asambles gant he friedoù, Pierre Lelong, Joseph Chérel ha Laurent de Graff, an eil war-lerc’h egile. Brudet-mat eo ivez, e-touez forbaned Breizh, Jean Koatanlem (1455-1492), aotrou a Gêrodi Plouezoc’h a zeuas da vezañ amiral er Portugal, ha lakaet da « Gouarnour ar mor » eno. Lakaet e voe ar bann warnañ gant dug Breizh abalamour m’en devoa preizhet Kêr Vristol.
… d’ar gourserien
Ne gustume ket ar vorlaeron hag ar gourserien chom er stad-se da viken pa oa o fal, peurliesañ, gwellaat o stad diwar ar vrud bet tapet e-giz-se. Ober a ra Gilles Lapouge anv eus ur morlaer breizhat ne oa ket bet seizhdaletoc’h o paouez da roulañ e blanedenn war vor pa gavas dezhañ n’en doa ket ezhomm d’en ober ken : « Er bloavezh 1728 e tapas an Naonedad Jean Thomas Dulaien krog e pemzek lestr war un dro, anez darc’haouiñ taol ebet, ha pa ne gase-eñ nemet daou vatimant dirapar. Ha tizh dezhi neuze davet Enez ar Vaot (Tortuga del Mar) da rannañ e breizhadenn ramzel ha da lakaat kalafetañ unan eus e ziv vatimant. Eno avat, e keit ma oa e vartoloded o tifretal war he bourzh e tirapas Jean Thomas eorioù e eil bag hag eñ kuit gant an teñzor raktal. « Kenavo da viken, livastred ! » a huchas d’e vartoloded, « da Vro Frañs ‘on ‘vont ha forban n’on ket ken ».
Etre ar c’hroug hag aour ar palezioù ne chom ket pell an nen da dortal…
