E Breizh-Uhel, un emsavadeg gant kêriz
D’an 18 a viz Ebrel 1675 e tiroll e Roazhon un daer a emsavadeg a-enep unwerzh ar butun. Prestik ez eo ouzh kement tailh nevez savet evit paeañ brezel an Holland (1672-1678) e vez enebet, an taos war ar paper timbr dreist pep tra. En devezhioù da c’houde en em savo tud ivez e Sant-Maloù (19 a viz Ebrel), Naoned (22 a viz Ebrel, 3 a viz Mae) ha Gwengamp (20 a viz Mae). Ar pezh a c’houlenn ar gabaduilherien, e pep lec’h, ez eo an hevelep reol evel e Bourdel. Du-hont, war-lerc’h tri devezh a gabaduilh eus an taerañ (27-29 a viz Meurzh) en deus pleget ar galloud, ha tennet kuit meur ha meur a hini eus an tailhoù nevez savet.
An direizhder, gant JB Chalette
Un allegorienn eus emsavadeg ar paper timbr - Wikimedia
Skeudenn an dailh zo treset e stumm ur c’harr, warnañ an dug de Chaulnes (gouarnour Breizh), kaset gant un diaoul. En tu-dehoù, allegoriennoù ar Justis hag ar Peoc’h o tistreiñ o selloù. En tu-kleiz, kêr Roazhon aloubet gant tan an Ifern.
Muioc’h a ditour war www.histoire-image.org
Ersav ar galloud
Gant aon e vefe kontammet ar rest eus ar rouantelezh, rak e lec’h-mañ-lec’h e klever keloù emsavadeg ivez, ez eo graet e soñj gant ar roue : ar wech-mañ ne blego ket. Divizet zo kas soudarded da Vreizh e deroù miz Mae evit punisañ an emsavidi. Bountet pennoù bras ar vro d’ober kriz d’ar re-se ivez neuze, gant aon e teufe soudarded mall-o-c’holl. Ur gwaz zo krouget e Naoned , hag ur vaouez e Gwengamp . E Roazhon, ma ’z eus bet savet trubuilh adarre (d’ar 25 a viz Ebrel), ez erru ur c’hant bennak a soudarded d’an 8 a viz Mezheven, ar pezh a lak keodedourien d’en em sevel evit difenn privilajoù ha brientoù kêr. Ranket d’ar soudarded mont kuit, ha d’ar pennoù bras (gouarnour Breizh an dug de Chaulnes, ar Breujoù) daskoriñ d’an engroez ar re bet prizoniet er sizhunioù kent. Chaulnes, mezhekaet gant tud Roazhon, ne zeu a-benn da gaout peoc’h ganto nemet dre brometiñ dezho ne zeuio ket soudarded ken, ha dre gavout ur renkamant diwar goust an tailhoù. Turmud a chom e kêr avat, ha taget eo burev ar paper timbr adarre d’ar 17 a viz Gouere, padal e vo graet chat ar wech-mañ.
Un emsavadeg e Breizh-Izel
E-keit-se e krog ar bec’h er maezioù ivez, e Mervent ar rouantelezh hag e Bro-Gernev. Gwienna zo lakaet didrubuilh, pront ha dillo, gant an arme. Da Vreizh avat n’eo ket kaset homañ diouzhtu, sed en em astenn an emsavadeg etrezek broioù Leon, Treger ha Gwened. Evel e kêr, ar re a vo graet « Bonedoù Ruz » anezho dizale a sav enep an tailhoù nevez, hag ouzhpenn-se e reont o mad eus o zu kreñv e-keñver an nerzhioù evit lakaat o aotrounez da aesaat dezho paeañ al leveoù. Un nebeud kastelloù ha presbitalioù a vez lakaet an hale-grap warno. D’an 2 a viz Gouere ez embann emsaverien ar vro vigoudenn torridigezh an tailhoù nevez ha fin da gammoberioù an aotrounez en o skrid « pezh zo a vad » sinet « torr e benn », ha chomet brudet abaoe dindan an anv « kod peizant ».
Deuet an Arme
E bro Karaez, goude argad Kergoet, ur c’hreñv a gastell e Sant-Hern (11 a viz Gouere) ez eo stroñset ar pennoù bras peogwir e soñje dezho betek henn e vije gallet sioulaat an emsavadeg dre gaer. Goulenn a ra neuze Chaulnes ouzh Loeiz XIV kas e soudarded. D’an ampoent, e Den Haag, e vez graet anv eus kannaded vreizhat gwall gevrinus. Betegoût e teufe Hollandiz da argadiñ Breizh, e kaser di 5 000 soudard. Tra ken met embann o donedigezh zo a-walc’h evit lakaat plouiz da sujañ, ha da reiñ ar faoterien zoken, rak prometet zo bet grasiañ kement hini a asantfe dizarmiñ. Ar Balp, un noter e penn ar strollad emsavourien e Karaez, zo darev da vont a-benn d’an arme. Drouklazhet eo avat. N’en em gav ar soudarded gant gour ebet eus ar « Bonedoù Ruz » eta, pa gav furoc’h ar re-se mont a-strev ha dindan guzh. Hiniennoù zo kaset d’ar marv pe d’ar galeoù koulskoude, tra ma ’z eo dizouaret korf ar Balp evit bezañ boureviet. Tourioù-iliz zo dibennet er vro vigoudenn. Krougerezh zo, gant muzul avat, koulz evit d’ar galloud en em ziskouez trugarezus, koulz evit e vad e-unan : n’eo ket stank an armeoù e Breizh-Izel, sed e kont ar galloud war ar gouerien evit mont d’en em gannañ kenkaz e klaskfe Hollandiz kemer Brest dre sourpren.
Roazhon, ur gêr gastizet
E Roazhon an hini eo emañ Chaulnes en e rustañ, adalek an 12 a viz Here pe ’n em gav e kêr. Meur a vilisian eus bezinoù ar vourc’hizien, kroget ganto en o armoù hep tamm urzh pe enep an urzhioù, zo kaset d’ar marv, kement ha diskouez penaos n’eus ket urzh d’ober netra dre nerzh anez kaout aotre gant galloud ar roue. Ar rakkêr kontet da durmudusañ (ru Sant-Maloù) zo skarzhet he zud anezhi. Kastizadeg d’an holl e kêr zoken, pa ’z eo kaset ar Breujoù da Wened. Kollet gant Roazhon 20% eus he foblañs. E Breujoù Breizh e van start mat ar roue evit a sell an tailhoù, nag evit-se e oar ivez en em renkañ gant ar pennoù bras peogwir ez eo gras d’ar re-se ma talc’h ar broviñs. Ne dremeno ket Breizh hep rankout reiñ bod da soudarded en o c’harterioù eno evit ar goañv, lakaet war o c’hont nouspet mestaol eus ar gwashañ. Un distaoliadeg zo embannet e miz C’hwevrer, koulskoude e vo degadoù a dud ha ne vint ket distaoliet, re vras o zorfed, ha klask warno c’hoazh, ar pezh a lak anat pegen taer e oa ar Stad dindan Loeiz XIV, ha dic’halloud da binijañ war un dro. Diwar neuze, e Breizh koulz ha pep lec’h all e Frañs, pa vo savet enep an tailhoù – hag e vo c’hoazh – e vo graet didrousoc’h…
Troet gant Stefan Moal
