Emdroadurioù douaroniel ar Brezhoneg he deus anavezet kemmoù geografek. Savet eo ar yezh diwar perzhioù yezhoniel rouestlet disheñvel an eil ouzh egile war dachenn Breizh-Izel, daoust da-se e savont un undalc’h yezhel. Pa glever an droienn distaget alies-kaer : «« N’eo ket memes brezhoneg » e c’heller soñjal ez eus doareoù-komz disheñvel eus ur barrez d’eben, padal n’eo ket : pep doare-komz lec’hel a zo dibar, dre m’eo diwanet diwar berzhioù yezh a gaver e lec’h all ivez. Savet eo bet an anaoudegezh eus ar c’hemmoù geografek-se diwar an dastumadeg roadennoù war doareoù-komz ar bobl adalek dibenn an XIXvet kantved, ha goude-se a-drugarez d’ar c’hartennaouiñ reizhadel eus ar roadennoù e-barzh an atlas yezhel (Pêr ar Rouz, 1924 ha Yann an Du, 2001).
Gant studi geo-yezhoniel lod eus ar c’hartennoù-se (Falc’hun1953) eo bet donaet anaoudegezh istor ar Brezhoneg (pouez an ekonomiezh, an harzoù naturel evel ar menezioù pe ar stêrioù, perzh Karaez hag hini porzhioù-mor Breizh-Izel, da skouer), hag alese e c’heller mont dreist an disparti eeunaet e peder rannyezh hervez harzoù an eskoptioù. Ha gwir eo e weler ul linenn-skej e‑kreiz ar vro, tro-dro da Garaez, hag o vont war-zu Kerne-Izel ha betek Bro-Dreger, betek Bro-Ouelo a-wechoù zoken, hag a ra an disparti gant an div lodenn yezh a reer Brezhoneg Leon (a ya gwechoù zo betek Treger Penn-ar-Bed ha Menez Are, ha betek ledenez Kraozon hag ar C’hab zoken), ha Brezhoneg ar Gevred (Bro-Wened ha pelloc’h, Bro-Ouelo a-wechoù, ha betek Kemper gwechoù all zoken). Miret ez eus bet en div lodenn-se stummoù yezh a-gozh, heñvel a-wechoù, padal e kaver stummoù modernoc'h hag unvanoc’h el linenn-skej e-kreiz ar vro.
