Emgann Alre

Ar Champ en Alre, lec'h ma oa bet an dachenn emgann - Carvou JF

Aozer : Laurence Moal / Du 2016

Er bloavezh 1364 en em gav tal-ouzh-tal en Alre Yann Moñforzh ha Charlez Bleiz, o-daou c'hoantad hêrezh Breizh. E kalon ar Brezel Kant Vloaz e ra Brezel Hêrezh Breizh e reuz abaoe 23 vloaz. Un emgann a-renkadoù hag a vo a-bouez bras evit amzer da zont an dugelezh.

Perak un emgann en Alre e 1364 ?

Krog e oa pep tra d'an 30 a viz Ebrel 1341 pa varvas dihêr an dug Yann III. Koulz e nizez, Janed Pentevr, hag e hanter-vreur, Yann, kont Moñforzh, a c'hoantae o-daou dont da vezañ Dug Breizh. Met levezon bro-C'hall e Breizh a zo e kaoz ivez, p'eo dimezet Janed da Charlez Bleiz, niz roue bro-C'hall. Diouzh e du eo skoazellet Yann Moñforzh gant armeoù roue bro-Saoz. Pa varvo er bloaz 1345 e vo tro e vab, anvet Yann Moñforzh ivez, da genderc'hel gant ar stourm goude bezañ tremenet e yaouankiz e bro-Saoz. Treverzoù ha marc'hataerezh a vo a bep eil a-hed ar brezel-se. E 1363 en Evrann e soñjer zoken rannañ Breizh etre an daou geveler. Met dilezet e vo an treuzvarc'had, hag en em brientiñ a raio an daou du d'an emgann en-dro.

Seziz an Alre

E-kerzh an hañv 1364, e lak Moñforzh ar seziz war an Alre. En e gichen Bretoned, evel Olier Klison, ha Saozon, en o zouez John Chandos ha Robert Knolles. Ar pal ganto a zo reiñ lamm d'ur gêr chomet leal da Charlez Bleiz, ha da bakañ krog war arvor kreisteiz ar vro. En em rentet eo ar gêr, met derc'hel a ra tud ar c'hastell gant o stourm. Goude bezañ marc'hataet e ro ar gwarnizon e asant d' en em reiñ da zevezh Gouel Mikael, d'an 29 a viz Gwengolo, ma n'en deus bet sikour ebet a-benn neuze. Dont a ra ar c'heloù betek Charlez Bleiz, chomet e Gwengamp. Bodañ a ra e soudarded, ha heuliet gant Gwesklin e reont hent war-zu an Alre. En em gavout a ra an daou arme tal-ouzh-tal a-hed al Loc'h, ar stêr en hanternoz d'ar gêr. Eno emaint, war-dro 3 500 ha 4 000 soudard Breton ha Gall, hag etre 1 800 ha 2 900 Breton ha Saoz, hervez ar gronikerien.

Emgann an Alre

Pierre Le Baud, Compilation des chroniques et histoires de Bretagne, entre 1480 et 1482 Levraoueg broadel bro-Frañs, ms fr. 8266, f° 262

Diskouez a ra an enlivadur-mañ ur vojenn bet kontet gant Per Baod. A-gleiz e weler ki-levran Charlez Bleiz, en doa kuitaet e vestr en derc'hent, o tont da gaout Moñforzh. Sañset eo ar seblant-se reiñ dezhañ da c'houzout e yelo ar maout gantañ. A-zehou e weler gwazed divarc'het; n'eo ket gwarezet Charlez Bleiz ken, n'emañ ket pell e varv o tont.

An dornskrid a c'heller gwelet war Gallica

C'hwitadenn ar marc'hata

Ne zeu tra diwar ar marc'hataerezh diwezhañ. N'eus harz ebet d'an emgann bremañ. E dibenn ar Grenn-amzer e soñjer c'hoazh en emgannoù evel barnedigezhioù digant Doue, hag a zibab e du. D'ar Sul 29 a viz Gwengolo, devezh Gouel Mikael e vo dalc'het Emgann an Alre, pezh a ro dezhañ ul liv sakr.

Penaos eo tremenet a emgann ?

Gouzout a reer penaos eo tremenet dre ar c'hronikoù, danevelloù talvoudus met tuet. Setu ar re bet skrivet an tostañ eus an darvoudoù, tro ar bloavezhioù 1380:

Kronikennoù Jean Froissart
Sonenn Beltram Gwesklin gant Cuvelier
Levr Yohann Vat gant Guillaume de Saint-André.

Da sav-heol emañ an daou arme war o zreid, o vont a-benn an eil egile,. Met kazeg a ra ar waregerien saoz o deus taget da gentañ. D'ar rannoù-arme all da vont neuze da vont er jeu. Tremen a reer eus ur c'hrogad marc'heien d'un emgann gwadek. Diwar ar stourm krog-ha-krog e tap ar Saozon ha Bretoned an tu-kreñv, pa zeuont a-benn da doullañ o hent a-dreuz renk ar C'hallaoued ha Bretoned. Kelc'hiet ha prizoniet kont Auxerre ha Gwesklin. En o-unan en em gav o soudarded. Goude ar spont e teu an tec'h. Met aze e krog ar chase, ar mare ma vez lazhet un niver bras a soudarded, dreist-holl ar re zister ha ne dalvez ket ar boan rañsoniñ.

Cuvelier, La Chanson de Bertrand du Guesclin, British Library, Yates Thompson, 35, f° 90 v°). La bataille est représentée ici comme un choc de deux cavaleries alors qu’elle s’est déroulée à pied. Depuis le milieu du XIVe siècle, les Anglais ont mis au point de nouvelles tactiques, comme l’emploi d’archers qui rendent inefficaces les charges de cavalerie lourde.

Emgann an Alre

Cuvelier, Sonenn Beltram Gwesklin, British Library, Yates Thompson, 35, f° 90 v°).

Diskouezet eo amañ an emgann evel ur c'hrogad etre marc'heien an daou du, padal e oa war o zreid ar soudarded. Teknikoù nevez zo bet amprouet gant ar Saozon azalek kreiz ar XIVvet kantved, evel implij gwaregerien evit mirout ouzh ar varc'heien gwisket pounner da vont war-raok.

Sellit ouzh al livadurig war lec'hienn British Library

Penaos displegañ eo bet trec'h ar Saozon ha Bretoned ?

A-bouez-bras eo bet implij ar gward-adreñv ar Saozon, kaset gant Hugh Calverley. Hervezh Froissart e veze ar gwardoù-se o harpañ o c'heneiled, en ur chom war ar c'hostez. Met hervez Cuvelier, o doa taget ar soudarded Gall ha Breton dre a-dreñv, disleal, evit gennañ anezho.

Ur gwir lazherezh

Hervez ar c'hronikoù saoz e vefe marvet 900 soudard Gall ha Breton diwar 3500, ha 1500 a vefe bet paket prizoniad. N'eus bet eus tu Moñforzh nemet 7 den lazhet diwar 2000. Adkavet eo bet korf Charlez Bleiz e-touez korfoù ar re varv. E meur a zoare eo bet klasket displegañ penaos en doa paket taol ar marv :

Diwar ur gwall zarvoud e-kreiz an emgann, hervez Froissart
Lazhet gant ur Saoz, hervez Cuvelier
Kaset d'ar marv diwar dorn ur Gwenrannad, Leznerag, war urzh Moñforzh, hervez Chronique en prose de Du Guesclin, ur barzhoneg gourc'hemennet gant merc'h Charlez Bleiz.

Edouard Jolin, 1868, Huile sur toile [121,5 x 172,5], musée des Beaux Arts de Rennes [Inv D.868.1.1]. Photo - Salingue JM Le moment choisi est la découverte du cadavre de Charles de Blois sur le champ de bataille après le combat. Jolin, spécialiste de la peinture religieuse, reprend cet épisode pour valoriser le vaincu. Malgré l’échec de son procès de canonisation en 1376, un culte de Charles de Blois se développe. Il aboutit à sa béatification en 1904.

Emgann an Alre

Edouard Jolin, 1868, war lien[121,5 x 172,5],mirdi an arzoù-kaer, Roazhon [Inv D.868.1.1]. Skeudenn gant Salingue JM

Dibabet eo bet aze ar poent m'eo bet adkavet korf Charlez Bleiz war an dachenn emgann, war-lerc'h ar stourm. Jolin, hag a zo arbennikaet war an taolennoù relijiel, a implij ar pennad istor-mañ evit reiñ ton d'an hini bet trec'het. Rak daoust ma n'eur ket deuet a-benn da lakaat anezhañ da vout sant da geñver prosez 1376, e kresk ur c'hult, betek ma teufe da vezañ gwenvidikaet e 1904.

Sellit ouzh pennad Laurent Héry, « La “sainteté” de Charles de Blois ou l’échec d’une entreprise de canonisation politique », Britannia Monastica, levrenn 10, p. 21–41, 2006.

Sellit ouzh an daolenn war al lec'hienn Joconde

Un emgann a-bouez-bras

Ur wech trec'h emañ Yann Moñforzh mestr war an dugelezh. Anavezet eo dre Emglev Gwennrann evel dug Breizh nemetañ dindan an anv Yann IV. Ur wech erruet e penn ar vro emañ lignez ar re Moñforzh o reiñ lañs d' ur marevezh adsevel galloud an dug e Breizh.

Emgann ar c'houn

Evit diskouez e c'hoant skoulmañ ar peoc'h e sav Yann IV urzh an Erminig ha chapel Sant Mikael War ar Maez. Met n'eo ket diverket roudoù ar brezel diabarzh : chom a ra an daou gamp war evezh, pe vefe bet an emgann evito un trec'h pe un drouklamm..

La chapelle Saint-Michel fondée par Jean IV est convertie en 1480 en Chartreuse, était située à l’emplacement de l’ancien champ de bataille, sur la commune de Brec’h, au nord d’Auray. Photo - Carvou JF

Ar Champ en Alre

E 1480 eo savet chartouzi ar Champ e lec'h ar chapel a oa bet savet gant Yann IV, hini Sant Mikael, war dachenn an emgann, e parrez Brec'h, en hanternoz d'an Alre.

Skeudenn - Carvou JF

Troet gant Sten Charbonneau

MENEGIÑ AR PENNAD

Aozer : Laurence Moal, « Emgann Alre », Bécédia [en ligne], ISSN 2968-2576, mis en ligne le 14/11/2016.

Permalien: http://bcd.bzh/becedia/br/emgann-alre

Levrlennadur

Evit mont pelloc'h :

MOAL Laurence, Auray, 1364 : un combat pour la Bretagne, Roazhon, Presses universitaires de Rennes, 2012, rakskrid gant Michael Jones.
MOAL Laurence, « 1364 : à Auray, la bataille fait rage », Bretagne Magazine Histoire, n 1, ebrel-even 2013, p. 50-55.
MOAL Laurence, « La bataille d’Auray (29 septembre 1364) : Du glorieux fait d’armes au combat meurtrier », Images médiévales, Thématique n 33, Les batailles au Moyen Âge, octobre-décembre 2013, p. 52-57.

Evit lec'hiañ Emgann an Alre en e amzer :

CASSARD Jean-Christophe, « Charles de Blois (1319-1364), Duc de Bretagne et bienheureux », Cahiers de Bretagne Occidentale, n°14, Brest, CRBC, 1994.
CASSARD Jean-Christophe, La Guerre de Succession de Bretagne, Spezet, Coop Breizh, 2006.
CORNETTE Joël, Histoire de la Bretagne et des Bretons, Paris, Seuil, 2008.
JONES Michael, La Bretagne ducale, Jean IV de Montfort, entre la France et l’Angleterre (1364-1399), troidigezh Ducal Brittany, Roazhon, Presses universitaires de Rennes, 1998.

Aozer : Laurence Moal

Agregad e istor-geografiezh eo Laurence Moal, doktorezh e istor ar grennamzer hag ezel ar CRBC eo ivez. Embannet he deus meur a levrioù e-ti embann Skol-Veur Roazhon (PUR) (ken-renerezh gant Michel Bochoa) Le Grand Routier de Pierre Garcie dit Ferrande - Instructions pour naviguer sur les mers du Ponant à la fin du Moyen Âge (2019) ; Du Guesclin. Images et histoire (2015) ; Auray, 1364. Un combat pour la Bretagne (2012) et L’Étranger en Bretagne au Moyen Âge (2008).