Harzoù reter Breizh

Aozer : Philippe Lanoë / Kerzu 2016
An harzoù zo muioc’h eget lec’hioù ma ’n em gav tal-ouzh-tal div vro dezho pep a arme, pep a bolitikerezh, pep a ziplomatiezh. Bez’ ez eus anezho ivez tachadoù eskemm an eil gant eben, levezon an eil war eben. Merket e vez ganto c’hoazh un troc’h etre strolloù a-fet sevenadur, yezh pe relijion. Dalc’hmat e vez diresis ha cheñch-dicheñch an harzoù, pe marzoù, pa vo lavaret. Bep ma kemer nerzh an naoutur a Stad an hini eo hepken e teu da wir an harzoù politikel reoliet naet ha pizh.

Ganedigezh Breizh

P’emañ an Impalaeriezh roman war an echu ez eus Bretoned penn-da-benn al lodenn walarn anezhi, met divroañ a reont dreist-holl war-zu ar c’heodedoù osismi ha koriosolit.
Kentañ gwech ma voe graet anv eus Breizh (Britannia) evel un tiriad diforc’h a voe en Istor ar Franked gant Grégoire de Tours (e-tro 572).

Amzer Merovingiz (VIvet – VIIIvet kantved)

Kouezhañ a ra Bro-Gwened etre krabanoù ar Vretoned e fin ar VIvet kantved. Emañ an armeoù Frank e gwarnizon « e-kichen ar Gwilen evit talañ ouzh Gwereg » (roue Bro-Gwened) eme Grégoire de Tours.

Hervez buhez Sant-Maloù, e diwezh ar VIIvet kantved, e teuer e-barzh bro-Vreizh dre dremen en tu-mañ d’ar Gwilen e Gwipri. Diouzh an destenn-se, a weler enni stad an traoù kent ar bloaz 851, e seblant an harzoù « naturel » etre Bretoned ha Franked bezañ bet merket gant ar Gwilen meur a gantved pad. Daoust d’ar Gwilen merkañ un troc’h eta – n’eus bet kavet na meneget tamm stal-gognañ merovingat er c’hornôg d’ar stêr, hini Gwened a oa bet serret prestik goude 575 – e vefe aner enebiñ Galianromaned ouzh Breizhiz o kenvevañ en daou du d’ar stêr, ha tost an eil re ouzh ar re all e meur a geñver.

Er gronikenn bet lakaet war anv Fredegar (VIIIvet kantved) ez eus meneg eus harzoù ar Vretoned (britannorum limes). Un ardremmez eus ar marz karolingat eo, ur bastell-vro sevenet gant Merovingiz evit o armeoù, kuit na c’hallfe Breizh kevrediñ gant Akitania pergen.

Amzer Karolingiz (VIIIvet –Xvet kantved)

Astenn Breizh en IXvet kantved – BCD-Sevenadurioù

Adtapet Gwened gant ar Franked e 753. War an harzoù e savont ur marz, ennañ keodedoù Roazhon, Gwened ha Naoned.

E 831 ez eus deroet unaniezh da Vreizh evit ar wech kentañ gant Loeiz an Deol, pa lak dindan renerezh Nevenoe un tiriad, Breizhiz o chom ennañ dreist-holl, ha kresket ouzhpenn gant Bro Gwenrann etre ar stêrioù Gwilen ha Brived.

War-lerc’h trec’h Erispoe, mab da Nevenoe, war Karl Voal e Yenglenn e 851, e teu broioù Roazhon, Naoned ha Raez dindan beli ar Vretoned.
Tapout a ray Salaun gant Karl Voal, un nebeud bloazioù goude, kaout un astenn d’e c’halloud betek broioù Angers (863), Coutances hag Avranches (867).

Breizh ar feodalc’helezh (Xvet- XIIIvet kantved)

Argil an harzoù – BCD-Sevenadurioù

Etre 919 ha 936 n’eus ket mui a Vreizh ent-politikel, aloubet ma’z eo bet ar vro gant an Normaned. Gant Alan Varvek avat e teu en-dro galloud an dug, staliet e lez gantañ e Naoned. Krennet eo bet an douaroù emañ o ren warno, memes re hag e 851 en-dro. Diwar kevrediñ e 941-942 gant Gwilherm Penn-Stoub, dug Poatev, e c’hounez Alan Varvek broioù Mauges, Tiffauges hag Herbauges er c’hreisteiz d’al Liger.

Dalc’hen a ray e susitourien eus lignez Roazhon un aotrouniezh war ar gonted all e Breizh, mod pe vod. Eus 952 da 1054 eta e klask konted Naoned chom dizalc’h etre beli konted Roazhon ha beli konted Anjev. Gant ar gwan ma’z eo ar Vretoned e vez aesaet da Anjev ha Normandi en em astenn war marzoù ar reter (kollet Menez-Mikael-ar-Mor, Craon hag ar Mauges).

Stabilaet an harzoù en XIvet ha XIIvet kantved, merket gant mein-bonn (evel karreg Breizh, etre Ingrandes ha Le Fresne-sur-Loire) ha gwarantet dre skridoù-emglev o spisaat marzoù sklaer (evel an disparti etre Breizh ha Poatev) emsavoc’h statud an tailhoù enno.

Skoazell a ra an duged lakaat sevel war an harzoù meur a aotrouniezh feal, kreizet o douaroù war-dro melloù kastelloù kreñv (Felger, Gwitreg, Gwerc’h-Breizh, Kastell-Briant, Ankiniz, etc.). Harzoù an dugelezh ne viront tamm ebet ouzh aotrounez ar c’hastelloù-se d’en em glevet gant o amezeien evit aesaat an difraostañ hag ar c’henwerzh.

N’eo ket graet c’hoazh ar c’hendeuziñ etre brezhonegerien ha romanegerien. « Diabolici viri », gwazed an diaoul, a vez graet eus ar Vretoned gant skriver Kronikenn Naoned, un den tost da eskob Naoned e-tro 1050. Kemm zo lakaet etre Breizhiz ha Naonediz war roll an testoù war ur garta gant Alan Fergant (war-dro 1060-1119), sed aze ur skwer all.

Pierre Abelard, a skrive e oa « a orin eus ur vourc’h war treuzoù Breizh » (Ar Palez), n’eus tamm damant en e gomzoù diwar goust menec’h Lokentas ma oa bet tad abad dezho e gourenez Rewiz : « Ur vroad barbared e oa, dezhi ur yezh dianavez din, hag e-touez ar venec’h, anav d’an holl, gizioù bevañ kilverz ha diharp-krenn ouzh pep tra, ha war o zro tud gros ha gouez » (Istor ma gwalleurioù, war-dro 1132).

Ar Stad Vreizhat (XIVvet – XVvet kantved)

Ar c’hastilli kreñv en daou du d’an harzoù – BCD / Sevenadurioù
Ur wech distro ar peoc’h goude brezel hêrezh dugelezh Breizh (1341-1364) e kemer an duged o c’hreñv war an aotrounez all. Melestradurezh ur Stad souveren eo a vez diorroet ganto. Harzoù armet a savont e-tal Bro-C’hall, ha hi e-kreiz he brezel Kant Vloaz da neuze. Un takad tapon zo harpet outañ ur rouedad kestell kreñv war al linenn gentañ, eus Dol da Bornizh. War ar memes tro e vez forchet gant ar propaganda ur vreizhadelezh stroll, kreizet war-dro an aotrou dug e-unan, ha diazezet war un istor nevez-skrivet diwar orinoù disheñvel diouzh re Bro-C’hall.

Ar broviñs (1532-1789)

En edit unvaniñ Breizh ha Bro-C’hall e 1532 e vez doujet da harzoù an dugelezh kozh. Heñvel tra a vo graet e 1790 pa ’n em gavo ar pemp departamant e-diabarzh harzoù ar broviñs kozh, met a-fet politikerezh pe melestradurezh ne vo ket ken eus Breizh diwar neuze.

Adalek an Dispac’h betek 1956, n’eus ket a diriad politikel a gement a ve bodet ennañ departamantoù bet savet diwar Breizh kozh, nemet e-pad mare ar Stad c’hall (1940-1944) ma saver rannvroioù betegoût, da c’hortoz adsevel ar proviñsoù. Ha setu Breizh diskolpet diouti departamant al Liger-Izelañ. Memes mod e vo didroc’het ar « rannvro programm » sevenet e 1956, ha dalc’het e vo d’ar mod-se c’hoazh e 1982 pa vo  savet ar rannvroioù er renk a « strollegezhioù tiriadel » gant al lezenn digreizennañ.

Kastell Klison a-raok an Dispac’h - Wikimedia
Kastell Pouancé er Grenn-Amzer - Wikimedia

Miniatures

 

Troet gant Stefan Moal

MENEGIÑ AR PENNAD

Aozer : Philippe Lanoë, « Harzoù reter Breizh », Bécédia [en ligne], ISSN 2968-2576, mis en ligne le 1/12/2016.

Permalien: https://bcd.bzh/becedia/br/harzou-reter-breizh

levrlennadur

  • DAIN (Frédéric) et BODIN (Virginie), Les marches de Bretagne, Nantes, 2012, 59 p. d’après l’exposition du même nom de 2009.
  • CATALA (Michel), LEPAGE (Dominique), MEURET (Jean-Claude) (sous la direction de), Frontière oubliées Frontières retrouvées. Marches et limites anciennes en France et en Europe, Enquêtes et Documents, Centre de recherches en histoire internationale et atlantique, Université de Nantes, n° 41, PUR, 2011, 428 p.
  • MEURET (Jean-Claude), Peuplement, pouvoir et paysage sur la marche Anjou-Bretagne : des origines au Moyen Âge, Société d'archéologie et d'histoire de la Mayenne, 1993.
  • CINTRE (René), Les marches de Bretagne au Moyen Âge, Pornichet, éd. Jean-Marie Pierre, 1992
  • CINTRÉ (René), RONNÉ Hervé (photographies), Les marches de Bretagne, une frontière à découvrir, Editions Ouest-France, 2011, 179 p.
  • LEVILLAIN (Léon), « La marche de Bretagne, ses marquis et ses comtes», Annales de Bretagne, t.LVIII, 1951, pp.88-117.
  • TONNERRE (Noël-Yves), Naissance de la Bretagne, Presses de l'Université d'Angers, 1994.
  • CHENON (Emile), « Les marches séparantes d’Anjou, Bretagne, Poitou », Nouvelle revue d’histoire de droit français et étranger, 1892,16e année, p. 18-62, 165-211

 

Videoioù

 

 

 

AR MONEIZ SKEUDENN ISTOIR BREIZH

  • CARIOU André et SALAUN Gildas, « La monnaie, un reflet de l’histoire de Bretagne », ArMen, n° 151, p. 6-13
  • LEROY Benjamin, Les monnayages mérovingiens armoricains

MARZOU BREIZH

Activité économique

BREIZH HA LIGER-ATLANTEL

WAR AR RENK EVIT AN UNESCO

D’an 18 a viz Ebrel 2011 e voe krouet ar gevredigezh Les Marches. Terres de rencontres, enni izili e karg eus meur a lec’h er marzoù (koulz strollegezhioù tiriadel ha perc’henned war o anv). Pal ar gevredigezh eo skoazell evit ober a seurt ma vo enskrivet gant an Unesco al lec’hioù dibabet evel ul lod eus glad ar bed.

Kinniget gant : BCD Sevenadurioù