« Dispac’h » edit an Naoned

Aozer : Joël Cornette / Du 2016
Er bloaz 1598, tro dibenn brezelioù ar relijion e bro-Frañs (1562-1598), e teu Herri IV d’an Naoned evit lakaat ar peoc’h da ren e Breizh, pa oa ar rannvro ziwezhañ dalc’het gant ar Gevreerien da zoujañ ouzh urzhioù ar roue. Gant an edit bet sinet gant ar roue eo staliet ur peoc’h da badout etre katoliked ha protestanted. Met dreist-holl eo bet staliet an unvaniezh a roe frankiz e goustiañs da bep hini.

E dibenn eizh bloavezh brezelioù kriz, merket don gant feulster ha spont (adalek Lazhadeg Gouel Bertele betek ar C’hevre), ha seizh emglev a beoc’h sinet, emglevioù da c’hortoz, bresk ha chomet hep bezañ doujet outo, e voe sinet edit an Naoned d’an 30 a viz Ebrel 1598. Diazezet e voe neuze ur peoc’h padus, oc’h embann pennaenn un unvaniezh etre an div gredenn ha n’o doa ket paouezet d’en em zrailhañ abaoe tost d’un hanter-kantved : katoliked ha protestanted.

Bevennet strizh a oa an unvaniezh-se koulskoude : aesaat a rae an edit d’ar gatoliked, hag e pep keñver (rankout a rae ar brotestanted, da skouer, paeañ an deog, an dailh dleet d’an Iliz). Embann a rae dreist-holl ar frankiz a goustiañs, termenet dre bommoù negativel (ne c’helle den bout lakaet nec’het abalamour d’e goustiañs), anavezet e oa evit an hugunoded ur frankiz liderezh strishaet ha mestroniet, savet ez eus bet kambreier «hanter-lodet» a roe tro, e parlamantoù ‘zo, da lakaat barnerien katoliked ha reformed da genlabourat en aferioù a selle ouzh ar brotestanted, evel aotreadurioù politikel pe reoù ar soudarded, (e-mesk emglevioù sekred ha daou vreved deiziadet d’an 30 a viz Ebrel 1598).

Breizh o plegañ da lezenn ar roue : dibenn ar brezelioù Relijion

Ma voe sinet an edit diazezer-se en Naoned, eo abalamour ma voe e-kreiz brezeliadennoù kaset war-raok evit adtapout e rouantelezh gant Herri IV, roue bro-Frañs abaoe ma oa bet drouklazhet Herri III e 1589. Ar rannvro ziwezhañ da zerc’hel penn ouzh ar roue e oa Breizh, renet gant he gouarnour, dug Mercœur, gounezet ma oa gant mennozhioù ar C’hevre. Pa voe bodet, e miz Kerzu e Roazhon ar stadoù proviñs, feal da Herri IV adalek an deroù, o doa aspedet ar roue da «vont dillo war hent Breizh gant e arme evit ma vefe dieubet diouzh treuz-piaouañ ha moustradur hec’h enebourien, hag homañ bout adkaset he frankizioù hag he gwirioù ha brientoù kozh, ha da chom dindan he sentidigezh ». Kinniget o doa ur sammad a 200 000 skoed (600 000 lur) evit arc’hantaouiñ ul lodenn eus an dro-vrezel.

Herri IV a guitaas Pariz neuze d’an 18 a viz C’hwevrer 1598, o vont war e hent a dennadoù berr. En Angers e tivizas Mercœur hag an Naonediz plegañ hep derc’hel penn, dre ma welent sklaer pegent digempouez e veze an daou arme. D’an 20 a viz Meurzh 1598 e voe sinet un emglev. An dug a zilezas neuze e c’houarnamant, hag e redie e bennhêrez, Frañseza a Loren, da zimeziñ gant bastard ar roue, Kaezar a Vendôme, hag ez ae hemañ da dapout penn ar rannvro en e blas. Ne oa ken met pevar blaoz ar paotr yaouank, ha c’hwec’h ar plac’h yaouank ! En eskemm d’e sujidigezh en doa Mercœur da gaout « ar sammad a 235 000 skoed a ranke bout dastumet dindan daou vloaz war an tailhoù diwezhañ war ar gwin », pa dremene dre ar stêr Liger, ur pañsion a 16 666 skoed ar bloaz, ha tri sammad a 50 000 skoed, 35 000 skoed ha 15 000 skoed, lakaet «d’ar c’houarnerien evit ar plasoù dalc’het gantañ da neuze », ha d’ar re eus e servijourien o defe bet koll e-doug ar brezel. Degouezhout a rae an hollad d’ober ur c’houst a 4 milion a lurioù – ker-ruz evit teñzoriezh vresk ar rouantelezh-. En eskemm e ranke Mercœur reiñ kêr an Naoned raktal, hag ar c’hêrioù ha kreñvlec’hioù a chome dindan e urzhioù kement-all (Blaen, Ar Roc’h-Bernez), goude ma vefe bet kaset er-maez ar gwarnizonoù gall ha spagnol (sikouret e veze ar C’hevre gant soudarded Bro-Spagn). Reiñ a reas e c’her da guitaat ar rannvro ivez.

Hag evel‑se eo e zeuas tre ar roue e kêr an Naoned, d’al Lun 13 a viz Ebrel, da c’hwec’h eur d’abardaez, dre dor Sant Pêr, hep na vefe un degemer ofisiel, rak nac’het e oa bet gantañ an disterañ lid ofisiel. War e varc’h hag armet e oa memestra, rak trec’h er brezel e teue ar roue. Ha madelezhus memestra : miret e oa o c’hargoù d’an ofiserien disuj a veze e lez-varn an Naoned bet staliet gant dug Mercœur, gant ma vefent prest da douiñ ul le a fealded. Rankout a rae pep hini anezho touiñ «bezañ ur sujed mat ha feal ha servijout ar roue» hag ivez da «nac’hañ kemer perzh e nep kevre hag enebiezh kenkoulz er rouantelezh hag en diavaez».

Edit Naoned roet d’ar Brotestanted d’an 30 a viz Ebrel 1598. Sinadur an diell e kastell duged Breizh. Jan Luyken, Proclamation de l'édit de Nantes, Département des estampes et de la photographie de la BnF, QB-1 (1598)-FOL

« Dispac’h » ar frankiz a goustiañs

D’an 30 a viz Ebrel e voe sinet edit an Naoned, goude daou vloavezh a gaozeadegoù taer etre katoliked ha protestanted ; kreñvaat a rae aotrouniezh seveniñ Stad ar roue, ur Stad gwall zisheñvel diouzh an hini a oa e 1562, e penn-kentañ brezelioù ar Relijion. Kreñvaet gant an darvoudoù dre ma voe ur Stad a boell, soñjet evel ur Stad tredeog diharz, a-us d’ar c’hostezennoù politikel ha relijiel pe d’an dibarderioù. Da neuze e kadarnae emrenerezh an abegoù politikel, deuet da vezañ dreist d’ar c’hredennoù relijiel.

Ha setu aze an « dispac’h » diazezet gant Edit an Naoned : en ur sujañ dleoù ar relijion ouzh lezenn sivil, e lak ar Stad diharz da warant nemetañ interest an holl, a‑enep pep kostezenn ha pep kredenn, a‑enep feulster pep « soudard Doue ». Reizher ha kontroller ar relijion ez eo edit an Naoned ur pennad a-bouez en istor an disparti etre ar c’heodedour, ar sujet politikel a rank sentiñ ouzh al lezenn, hag an den a feiz, frank e zibaboù relijiel prevez.

 

Troet gant Sten Charbonneau

MENEGIÑ AR PENNAD

Aozer : Joël Cornette, « « Dispac’h » edit an Naoned », Bécédia [en ligne], ISSN 2968-2576, mis en ligne le 23/11/2016.

Permalien: http://bcd.bzh/becedia/br/dispac-h-edit-an-naoned

Kinniget gant : BCD Sevenadurioù