Un istor tost daou gantved-pad
E Jeruzalem (Al Qods) e oa bet krouet urzh an Templ e 1120 da wareziñ ar birc’hirined a yae da bediñ war ar Bez Santel ha, muioc’h c’hoazh, da reiñ harp da dalc’hoù katolik ar Sav-Heol. Erruet e oa ar venec’h-se e Breizh a-raok na voe bet anavezet o urzh gant an Iliz, nav vloaz goude-se. E 1128 e kaver menneg eus ur marc’heg breizhat, Garsire, aotrou Raez ha Machikoul, en un donezon da Gemenned Coudrie e Challans (Vañde). Er memes bloavezh, moarvat, e voe aotreet ar vreudeur gant an dug Konan III d’en em staliañ war enez La Hanne e Naoned. E 1141 e voe frankaet an aotre-se hag astennet gant un dachenn da sevel ti warni er Pré d’Anian. Ouzhpenn an duged, bet o souten ar Venec’h Ruz a viskoazh, o doa ar Vretoned en o fezh roet harp da ziorren an urzh. E fin an XIIIvet kantved hag e deroù ar XIVvet kantved e oa deuet-mat ar Venec’h Ruz e-touez ar bobl, tomm he c’halon ouzh an Douar Santel. Gorrekaet eo bet o emled sur-awalc’h, enket avat n’eo ket bet. N’he doa bet Breizh perzh ebet er prosez bet kaset gant Philippe le Bel a-enep menec’h an Templ. Harzet e oa bet ar vreudeur ha sparlet o madoù, e Breizh evel e kement tiriad a oa dindan galloud rouaned Bro C’hall. Enklaskoù, ma oa bet dioute e Breizh, ne chom roud ebet anezho. An nebeut menec’h bet goulennataet e Pariz goude bezañ bet en urzh e Breizh a oa bet didamallet eus kement tra a oa bet lakaet war o choug. N’ouvezer ket avat petra e oant deuet da vezañ pa oa bet divodet an urzh, bout ma oant deuet war o c’hiz en dugelezh, moarvat, betek fin o buhez en o c’hemennedoù, aet gant an Ospitalidi a-benn neuze.
Ha stank e oa ar Venec’h ruz e Breizh ?
N’eo ket aezet goût pegen stank eo bet ar Venec’h Ruz e Breizh. Evit en ober e ranker kemer harp ouzh ur garta bet sinet e 1182 gant Konan IV hervez kont, a gaver enni meneg eus ur c’hant bennak a lec’hioù, hep tamm resisadenn ebet, a oa ar Venec’h Ruz perc’henned war madoù eno. Talvoudus eo an diell rak dibar eo… ha pa n’eus nemet ur fallskrid anezhañ. Adal ma oa bet klasket gant unan reiñ kred da gement-mañ ez eo talvoudus evit an istorourien memestra, gant ma vo deiziataet, da glask goût da be vare e c’helled sevel ur seurt renabl eus madoù urzh an Templ e Breizh. Abegoù mat zo da soñjal eta e oa bet savet ar garta-se war-dro 1312, pa oa bet treuzkaset madoù ar Venec’h Ruz d’an Ospitalidi. Madoù kompagnuned Jacques de Molay an hini zo kaoz anezho a dra-sur en diell-se, bet savet ur roll anezho pa oa o frosez war ar stern. Pell zo, ha stank-mat moarvat, e oant staliet e eskopti Naoned, hag alese e eskoptier all Breizh, war-bouez hini Leon. Ne oa ket kresket o finvidigezh dre zegouezh pe diwar an donezonoù a oa da gaout… pe get. A viskoazh o doa gouvezet ar vreudeur, gwellañ m’hallent, sachañ gante frouezh an dalc’helezh a oant perzh anezhi, ha hadañ segal e lec’h ma c’hellent paotañ - e kêr alies - ha talvezout d’o c’hefridioù. Degas sikour d’an Douar Santel a oa o c’hefridi gentañ ha frammet e oa an urzh evit he seveniñ. Kement-mañ a oa gwir e Breizh ivez, dindan aotrouniezh rannvro Akwitania, etre c’hwec’h ha dek kemenned anezhi, un tregont bennak a vreudeur e pep hini anezho - marc’heien, chapalaned ha serjanted muioc’h c’hoazh – hag a zalc’he liammoù gant ar Sav-Heol, koulz evit a selle ouzh ar wazed hag ouzh ar madoù.
Roudoù ar Venec’h Ruz hag an eñvor anezho
Diwar gement-mañ e c’heller soñjal e oa kreñv an eñvor eus ar Venec’h Ruz e diwezh ar Grennamzer… pa ne oa ket e gwirionez. Eus an XIXvet kantved d’an abretañ e teu ar pep brasañ eus an hengoun puilh diwar ar Venec’h Ruz e Breizh. Liv ar meuleudi warne pe, er c’hontrefed merket gant ar spont, e kas an holl danevelloù-se brud un urzh galloudus, savourien dispar ilizoù ha kastilli anezho. Skridoù zo bet savet e-leizh diwar gement releg eus dalc’hoù an Templ e Breizh, ken stank ha ken brav ken e seblant dister gwirvoud an istor sko ouzh ar mojennoù livet-kaer ha gwriziennet mat keit all zo. Adsavet eo bet an darn vrasañ eus chapelioù an Templ e Breizh, roudoù koshoc’h evit ar XIVvet kantved enno peurliesañ, ha tost d’o stad orin zoken evit div anezho : La Nouée en Ivinieg hag ar Vadalen e Klison. Savadurioù lik an Templ avat n’eo ket stank o roudoù. Ar c’hastilli n’eus nemet mojennoù dioute. Evit lojerisoù ha pourpezioù ar c’hemennedoù, adframmet e oant bet gant an Ospitalidi en Amzerioù nevez pa ne oant ket aet da goll penn-da-benn. Ezhomm zo ober kemm etre istor ar Venec’h Ruz hag ar mojennoù, e Breizh muioc’h evit e lec’h all. Mat e vefe eta d’an dud a vicher ha d’an arbennigourien embann disoc’hoù o c’hlaskerezh muioc’h evit na reont. Emichañs e vo roet kred d’o labour gant ar bobl, kentoc’h evit lonkañ ar c’hozh kaozioù a vez klevet a-gleiz hag a-zehoù.
Teul bet troet diwar ar galleg gant Jean-Do Robin
