Charles de Gaulle ha Breizh

Emichañs eo war ali Yvonne Vendroux, e wreg abaoe 1921, e oa bet Charles de Gaulle o hañviñ — kentoc’h eget o vakañsiñ, d’ar mare-se — un nebeud devezhioù e Benoded e Penn-ar-Bed en hañv 1933. War ur poltred brudet e weler anezhañ azezet war un trañzat, war an traezh, gwisket strikt gant un abid tri zamm hag un tok feltr, e-kichen e verc’h Anne hag a oa trizomek. Penn-kentañ un istor hir o liammañ ledenez Arvorig ouzh an hini ne oa ket c’hoazh ar Jeneral.

Breizh ha drouziwezh miz Mezheven 1940

Lec’hiet evel m’emañ, Breizh zo war hent Charles de Gaulle e miz Mezheven 1940, dre ret. Aet eo hemañ e-barzh ar Gouarnamant, nevez zo, evel Is-sekretour Stad ar Brezel hag an Difenn broadel, goude bet anvet da jeneral brigadenn un nebeud deizioù a-raok. D’an 12 a viz Mezheven 1940 emañ e Roazhon evit ren un emvod a-bouez, a-benn klask seveniñ ur « siklutenn vreizhat ». Simpl eo ar plañ zo empentet : degas an armeoù gall war-gil etrezek ledenez Arvorig evit kas anezho pelloc’h da Norzh Afrika, hag aleshont gounit tiriad Frañs en-dro, evel ur mod « advurzhud » eus « burzhud ar Marne » a oa erruet e miz Gwengolo 1914.

Munudoù e-leizh eus an istor-se, gwall luget, a zo manet dianavezet betek-henn, setu ma chom c’hoazh istor ar « siklutenn vreizhat » da vezañ skrivet. Hervez Geoffroy Chodron de Courcel, eil-a-gamp ar Jeneral,« de Gaulle ne oa ket tamm ebet en soñj da ober eus Breizh ur « fort Chabrol » – re ziwezhat e oa, pelloc’h, evit en ober – met da staliañ ar gouarnamant e Kemper, hag alese e vije bet kaset hennezh dizale da Norzh Afrika, pe war-eeun, pe evel lec’h tremen etrezek Bro-Saoz ». Ma ‘n em gav Breizh kement-se e-kreiz ar jeu, e gwirionez, ez eo tra-penn m’emañ dija o kaletaat an enebiezh a zo o frailhañ ar Gouarnamant etre div gostezenn : ar re a fell dezho paouez gant ar stourm, hag ar marichal Pétain e penn ar re-se, a gav gwell kilañ etrezek Bourdel kentoc’h eget Kemper, evel en hañv 1914… met evel e brezel 1870 ivez.

Bepred, emañ ar jeneral de Gaulle e Roazhon adarre d’ar 15 a viz Mezheven 1940. En otel de Corbin, sez komandamant 10^vet rannvro an armeoù, en em gav gant ar prefed ha gant ar jeneraled Guitry hag Altmayer evit reiñ dezho ar gourc’hemennoù diwezhañ diwar-benn an doare da aozañ difennerezh ledenez Arvorig. Charles de Gaulle a ya kuit neuze eus kêr-benn departamant Il-ha-Gwilen, war-zu Karanteg e Penn-ar-Bed, ma c’hell gwelet eno e wreg hag e dri bugel e-pad un nebeud dornadoù munutennoù hepken. Ha setu-eñ e-bourzh ar Milan, ur vatimant a vrezel a gas anezhañ da Blymouth ha pelloc’h da Londrez. Ahont e klev penaos ez eus bet raktreset unvaniñ an div Stad, Frañs ha Breizh-Veur, un intrudu nac’het gant Frañs avat. Mont a ra neuze Is-sekretour Stad an Difenn broadel da Vourdel, hag e-kerzh e veaj dre garr-nij e klev ez eo bet divodet ar c’habined Reynaud ha dilennet ar marichal Pétain evit sevel ur Gouarnamant nevez : p’emañ bremañ hep tamm post ministr na boujedenn, ez a Charles de Gaulle kuit en-dro eus aerborzh Mérignac un nebeud eurioù war-lerc’h. War e hent etrezek kêr-benn Breizh-Veur e tremen e garr-nij dreist Pempont. Repuet eo e vamm, Jeanne, er vourc’hig-se eus Il-ha-Gwilen, met klañv anezhi e varvo d’an 16 a viz Gouere 1940. War urzh an Alamaned n’eus anv ebet skrivet war he maen-bez, kuit a reiñ evel-se nerzh-kalon d’ar Rezistañs. Betek an Dieubidigezh koulskoude e vo degaset bokedoù ingal gant an dud war ar maen-bez…

Breizh er Rezistañs

War-lerc’h dilestradeg ar 6 a viz Mezheven 1944, daoust d’ar pezh o doa soñjet ar Re Gevredet, emgann an Normandi zo ur stourm dizehan, a bep mare, ha dieubiñ ar vro a rank bezañ graet garzh-ha-garzh ha kleuz-ha-kleuz. N’eo ken met e fin miz Gouere 1944 eo, gant Operation Cobra, e teuio an Amerikaned a-benn da doullañ linennoù an armeoù alaman ha da vont e-barzh e Breizh. Roazhon eo ar gêr vras kentañ a zo merket hec’h anv war roll an Dieubidigezh – estreget Caen ha Cherbourg, peurzistrujet gant an emgannoù hag ar bombezadegoù. Redadeg a zo bremañ evit ar jeneral de Gaulle eta, o keveziñ gant kirri houarnet ar jeneral Patton, ur redadeg a zo lakaet da bal dezhi an niverenn 38 eus ar ru du Pré-Botté. Rak evit an hini a zo e penn ar Frañs Libr, dont da vezañ mestr war gwaskerelloù-tro ar gazetenn Ouest-Eclair – chomet feal da gouarnamant Vichy abaoe 1940  – a zo a-bouez bras-kenañ : bremañ eo erruout eno, a-raok an Amerikaned, met ivez a-raok ar Gomunisted.

Kement ha diskouez pegen pouezus eo an darvoudoù a zo oc’h en em gavout da neuze e Breizh, setu ma teu ar jeneral de Gaulle da Roazhon en-dro d’an 21 a viz Eost 1944 – sed pevar devezh a-raok dieubidigezh Pariz – evit embann adsavidigezh ar Republik eno. Pa vo e penn Gouarnamant da c’hortoz ar Republik a Frañs e teuio c’hoazh da ledenez Arvorig. E miz Gouere 1945 ez da weladenniñ Brest, An Oriant ha Sant-Nazer, anezho kêrioù drastet gant ar bombezadegoù. Un nebeud sizhunioù hepken goude m’en deus kapitulet ar Reich e fell d’ar Jeneral adsevel ar vro.

Prezidant

Met dre e vonedonea hir ha luziet, n’eo ket lakaat adsevel tiez ha kêrioù hepken a fell da Charles de Gaulle ober. Hervez e soñj ez eo holl ret lakaat Frañs da gaout ul lezenn diazez pe ur vonreizh eus ar solutañ, un destenn da virout na c’hoarvezfe hevelep treiñ-kildreiñ evel ma oa bet er mizioù diwezhañ eus an III^de Republik. Setu aze un ton n’houll ket ar Frañsizien selaou avat, ha peogwir ne dap ket an hini a zo e penn ar Gouarnamant da c’hortoz kaout e c’hoant war an dachenn vonreizhel, e ro e zilez d’an 20 a viz Genver 1946. Emañ neuze o voulc’hañ un hir a hent evit « treuziñ an dezerzh » ma kavo tro da ehaniñ meur a wezh e lec’h-mañ-lec’h e Breizh koulskoude, evel en Enez-Sun.

Dont a ra Charles de Gaulle en-dro e penn ar galloud e 1958, graet e vad gantañ eus retorik an den deuet « a-berzh ar brovidañs », hag adarre emañ ledenez Arvorig e-kreiz ar jeu, rak meur a wezh e teuio ar Jeneral da Vreizh. Setu ur prezidant hag a chomo stag e anv ouzh un niver a chanterioù bras, anezho disoc’hoù ul luskad modernadurioù bet roet lañs dezho, e gwirionez, kerkent hag e deroù ar bloavezhioù 1950. Pe e ve ar Radom e Pleuveur-Bodoù, pe ar greizenn vordredan war ar Stêr-Renk, peotramant ar bon listri-spluj nukleel lañser-ijinoù en Enez-Hir, dremm ar vro a cheñch gant ar chanterioù bras-se.

Ar mordreizher France zo lakaet war e gal e 1957 e chanter sevel bigi Sant Nazer, ha moret e vo war an ton bras d’an 11 a viz Mae 1960 gant ar Jeneral. E wreg Yvonne zo maeronez d’ar vatimant-se hag a zo ur wir arouez vroadel evit Frañs. Gwelet a ra Prezidant ar Republik al « lestr »-se evel un « taol kaer » hag « a zoug bri d’ar vammvro, koulz war zouar, dindan zouar, war vor pe en aer ». Ur « serten soñj eus Frañs » en deus ar Jeneral — poz dezhañ — ar pezh a ro e liv d’e bolitikerezh etrebroadel, ha Breizh a zo lodek er « serten soñj »-se hervezañ.

Gwir eo e c’hell gwaz an 18 a viz Mezheven kontañ war gred e rouedadoù skoazellerien e ledenez Arvorig, ar re-se pe un hêrezh eus ar Frañs Libr – gant tud evel René Pleven e Dinan – pe rouedadoù savet gant pasianted d’ar c’houlz ma oa o « treuziñ an dezerzh » – gant tud evel Olivier Guichard er Baol, da skouer. Daoust hag an dra-se eo zo kaoz ma vez karet ar jeneral er vro-mañ ? Ar Vretoned, bepred, hag an Alzasianed ivez pa vo lavaret, a vot a-du gant an hini a zo e penn ar Stad da geñver e referendom e miz Ebrel 1969 diwar-benn adreizhañ ar Sened ha krouiñ rannvroioù. Evit Frañs en he fezh avat ez eo disheñvel an disoc’h, rak 52,87% eus ar voterien zo savet a-enep e ginnig : miz Mae 1968 zo bet, ha laosket en deus roudoù. Ha setu ma ro krouer ar V^vet Republik e zilez kerkent. An dud a vo esmae enno da vat pa varvo, un nebeud mizioù da-c’houde, d’an 9 a viz Du 1970.