Arz ar plezhañ
Kantenniñ a vez graet pa vez plezhet gwialennoù hebleg an eil gant eben evit stummañ binvioù sonn-awalc’h. Un arz kozh eo hennezh, a veze pleustret en tiegezhioù da gentañ, ha gant lod deuet da vezañ artizaned goude-se dre forzh arbenikaat. Nebeut a ostilhoù zo rekis d’ar c’hantenniñ, ha p’en deus tapet an arz-mañ e blas er greanterezh ivez, ha diwar-se er marc’had bras. An holl liveoù-se a gaver e Breizh : eus an dudi er gêr betek atalieroù ispisializet o pourveziñ a bep seurt skourr eus ar greanterezh. Kantennerien Breizh zo meur a strollad teknik en o zouez, da bep hini e vod da fichañ ar frammoù ha da blezhañ, da bep hini e ostilhoù, e jestroù hag e zanvez.
Eus an henvoaz da istor ar c’hantennerezh ?
N’eus ket bet kalz a skridoù diwar ar gantennerien a-hed an 2000 bloaz tremenet, war-bouez ar menegoù a gaver gant Kaezar (De Bello Gallico, levrenn II/33, levrenn VI/16, ha De Bello civili, levrenn I/54) diwar ampartiz ar C’halianed hag ar Bredeniz war ar c’hantenniñ. Strevet e oa bet gant ar Romaned o mod-int da gantenniñ, pester plomm d’o manioù. E Breizh avat n’en deus ket graet berzh ar mod-se d’ober. Kement all evit ar manioù savet war grommellennoù kengreiz, ur mod kantenniñ eus ar re stankañ en Europa koulskoude, pa n’o c’haver nemet war harzoù pellañ reter Breizh. Dishañval-krenn eo kantennerezh kornog pellañ Breizh. Dre vras e klot pep giz kantenniñ gant tiriadoù bet keodedoù ar C’halianed damromanekaet.
Er Grennamzer en em vodas ar gantennerien en ur c’houch-micher. Kantennerien a veze ivez er C’hayen, skol-vicher ar gompagnoned e Naoned. E 1900 e oa ur c’hantenner a-vicher da bep 1000 den o vevañ e Bro-Frañs. Savet e veze rummadoù pezhioù termenet strizh o stumm hag a veze gwerzhet a gantadoù da bakañ madoù ha d’o c’has dre an hentoù. Meur a atalier (betek 25 anezho) a oa e Bro Naoned, e lec’h e veze gounezet ozilh a-vras. Kantennerezh ar pemdez a veze graet gante : tammoù arebeuri, kevell, malizennoù… Kevell giz-Naoned pe kevell giz-Breizh a veze graet zoken eus ur rummad kevell dishañval-mat diouzh ar reoù all.
Broudet eo bet an atalieroù kantennerezh gant ar gounid-legumaj e norzh Breizh. Paneroù a vez graet manikinoù dioute a veze implijet da serriñ an trevadoù ; reoù all, brasoc’h anezhe, a vez graet maloued dioute, a veze kaset avaloù-douar tramor enne. Etre Dinan ha Dol e oa an atalieroù gouestlet d’ar paneroù-se. Brudet e oa karter Pont-Eon, e Plouenan, Bro-Leon abalamour d’e gantennerien ivez. Mannoù e-leizh a ranker kaout da serriñ an trevadoù, evel e Radenez (Il-ha-Gwilen) e lec’h e vez plezhet paneradoù a-ratozh da serriñ avaloù-chistr.
Un atalier pe meur hini a gaved e tost pep porzh-pesketa. Paneradoù e-leizh, ha reoù solut, a oa ezhomm e Kankaven, koulz evit ar pesketaerezh bras, an dastum-kregin e bae Menez Mikael-ar-Mor hag ar sevel-istr. E Konkerne e laboure ar gantennerien koulz evit ar besketourien, ar friturioù, ar saverien-istr hag evit Yann-forzh-piv. Sko ouzh ar gar e oa o atalieroù, kement hag aezetaat ar c’hasadegoù dre an hent-houarn.
Ar c’hantenniñ e Breizh a-vremañ
Pakadoù koad pupli pe kartoñs zo bet implijet muioc’h-mui adalek fin an eil brezel bed, ha plastik alies e lec’h an ozilh. Cheñch bro a reas ar c’hantennerezh neuze, war-zu reter-Europa hag Azia, bihanoc’h ar goproù eno. Evit kantennerien Breizh avat, da goulz an Tregontvloaziad Aour, e kavjont gwell mont war parkeier micherioù all, un tamm mat drusoc’h ar peuriñ enne.
Abaoe ar bloavezhioù 1970-1980 e krogas kantennerien zo, bet summet e Skol uhel ar gounid-ozilh hag ar c’hantennerezh (e Fayl-Billot, Haute-Marne) d’en em staliañ war ar maez. Ne oa ket ar re-se bugale kantennerien avat ha van a raent peurliesañ ouzh henvoazioù al lec’h. Broudet e oant gant ar c’hoant sevel oberennoù-arz , difenn ur sevenadur pe ur mod-bevañ doujusoc’h d’an natur. Pezhioù dibar, a vez gwerzhet da hiniennoù, a vez savet gant ar pemzek bennak a artizaned-se.
Erru eo war an oad an dud diwar ar maez a ra kantennerezh mod-kozh c’hoazh. Kevredigezhioù zo bet savet eta e kornioù-bro tomm an dud ouzh ar sevenadur eno, Bro Redon ha Bro-Leon paneveken. Brudañ an doareoù-ober ha broudañ darempredoù dudius etre ar rummadoù a reont. Stummañ o izili war doareoù diazez ha boutin, distag diouzh henvoazioù Breizh a reont ivez muioc’h-mui siwazh, kentoc’h evit derc’hel gant an treuzkas.
Bresk en em gav treuzkas ar boazioù lec’hel dibar eta. Gouel bras ar c’hantennerezh e Mayun (Chapel-ar-Geunioù, Liger-Atlantel) a ranker menegiñ memestra pa sikour hennezh brudañ ha streviñ an henvoazioù. Brudet eo ar gêrig-mañ ivez abalamour d’he c’hantennerezh-hi, e koad evor plezhet-tanav .
Un elfenn eus ar glad sevenadurel dizanvezel
Urzh o doa bet ar gantennerien digant ar beizanted hag ar besketourien da sevel manioù a-vod-mañ hag a-vod-se diouzh ma veze ezhomm anezhe. Ur skeudenn fetis eus identelezh ar rummadoù tud-se ez eo deuet ar binvioù-se da vezañ. Ouzhpenn an doareoù ober hag an implijoù liesseurt anezhañ e ya ar c’heriaoueg spis stag outañ, d’ober eus ar c’hantennerezh un elfenn brizius eus ar glad dizanvezel e Breizh. Abalamour da gement-mañ ez eo bet enrollet ez-ofisiel kantennerezh Breizh gant ministrerezh ar Sevenadur war renabl glad sevenadurel dizanvezel Bro-Frañs.
Bet troet diwar ar galleg gant J-D Robin
