An orin kembreat
Ar romanekadur hag ar gristenidigezh eo o deus kaset an drouizelezh da get e bro-C'halia koulz hag en Enez Vreizh. A-drugarez ma oa bet treuz-skrivet, er Grennamzer, mojennoù hengounel bro-Iwerzhon ha bro-Gembre, e oa bet miret outo da vezañ ankounac'haet da viken. Nac'hañ a ra koulskoude arbennigourien ar sevenadur keltiek e vefe eus an nevez-drouizelezh - ul luskad deuet war an diwezhat en XVIIvet kantved- un adsav eus an drouizelezh istorel.
Evit gwir e teu tamm-pe-damm holl skourroù liesseurt an nevez-drouizelezh diwar Gorsedd Beirdd Ynys Brysain – Goursez – pe Bodadeg – Barzhed Enez Vreizh, bet savet e 1792 gant Edward Williams, Iolo Morgannwg diouzh e anv barzh (1747-1846). Gantañ e voe kemmesket skridoù apokrifel gant e skridoù lennegel ha barzhonegoù dezhañ, met savet e voe ivez gantañ reolennadur diabarzh ha lidoù e aozadur. Met n’eo ket dav lakaat war gont an nevez-drouizelezh ur reizhegezh istorel war veur a vil bloaz, evel ma vez graet a-wechoù, evit priziañ e dalvoudegezh hag e zellidoù. Trawalc’h eo sellet outañ evel ul luskad filozofek, lennegel hag ideologel a-vremañ, prederiet gant an ezhomm da virout hêrezh prizius broioù, o yezhoù da skouer; alese e c’heller priziañ ar perzh en deus kemeret evit kadarnaat, difenn ha kas war-raok an danvez lennegel ha barzhoniel, hag an identelezh sevenadurel geltiek, e Kembre da gentañ, e Breizh goude-se.
Kentañ emgavioù gant ar vretoned
Nevez-drouizelezh ar Gorsedd a bakas ur plas ledan e metoù an intelektualed hag ar bolitikerien, ha betek ar veleien e Kembre, pa dapas nevez-drouizelezh ar c’horsedd ur renk a-zoare e azginivelezh broadel ha yezhoniel kembreat, diskouezet splann gant lañs an eisteddfodau, gouelioù sonerezh ha barzhoniezh deuet mat gant an dud hag a rae berzh bras.
Kentañ emgav etre keltiegourien Breizh hag izili ar Goursez a voe e-doug eisteddfod Aberganenny e miz Here 1838. Pemp anezho a voe eno, en o zouez Hersart Kervarker, (1815-1895), a oa tost da embann ar Barzaz Breiz. Pedet e voe, hervez lid ar Gorsedd, da zont tre er c'helc'h mein, hag eno e voe roet an titl a Varzh, evit ar wech kentañ ma voe roet d'ur Breizhat, dindan an anv a Varz Nizon.
Ganedigezh Goursez Breizh
N'eo nemet e 1899 ma voe kaset ar bazenn da heul, pa voe esporzhiet an nevez drouizelezh eus a Gembre da Vreizh. Pedet e voe bet gant kuzul an eisteddfod un ugent bennak a Vretoned d’e vreujoù e Kerdiz. O paouez sevel an unvaniezh rannvroelour Kevredigez Broadus Breiz e Montroulez, e miz Eost 1898. Eno e oa skrivagnerien evel Anatol ar Bras ha Charlez ar Govig, ar barzh ha kelaouenner Fransez Jaffrennou, ar yezhoniour Fransez Vallée, an arzvarnour Yann ar Fusteg. Bamet e voent holl o welet gant peseurt ton e voe lidet an eisteddfod, hag ar plas tapet gant ar C’horsedd ennañ, pa voent degemeret ganto. Lod eus ar Vretoned-se, en o zouez ar Govig, Jafrennou ha Vallée, a zivizas raktal reiñ d’ar rannvroelouriezh o c’henel e Breizh, ur framm nevezvarzhel breizhek.
Ha d’ar c’hentañ a viz Gwengolo 1900 e voe bodet e Gwengamp kentañ Goursez Barzed Gourenez Breiz-Vihan, renet gant ar c’hentañ Drouiz-meur), Yann ar Fusteg.
Raktal e voe lakaet ar c’hentañ kevredigezh nevez-drouizel e Breizh dindan paeroniezh arc’hdrouiz Gorsedd Kembre, da heul al luskad bet loc’het gant Iolo Morgannwg. Hiviziken, hag er prantad etre an daou vrezel, e voe ar C’hoursez ul lodenn a-bouez en emsav e Breizh ha penn a-raok an darempredoù etrekeltiek. En e benn o voe tro-ha tro, warlerc’h ar Fustek-Lemenik, Yves Berthou-Kaledvoulc’h (adalek 1904), ha goude-se, (etre 1933 ha 1956), Jaffrennou-Taldir hag a roas ton d’an emvodoù nevezdrouizel foran (goursez digor), gant pompadoù damheñvel ouzh re an eisteddfodau e Kembre.
Adalek 1945 betek an deiz hiriv
Nebeutoc’h a drouz tro-dro d’an emvodoù war-lerc’h an Eil Brezel Bed, pa zeuas war-c’horre un hentad filiozofel nevez-pagan. Gant an emdroadur-se e teuas war-wel disrannoù hag a roas bod da c’hevredigezhioù ezoterek a-walc’h, ar Gredenn Geltiek da skouer, adalek 1936, ha Kenvreuriezh Prederouriel an Drouized e 1975. Ar C’hoursez a voe renet tro-ha-tro gant an drouized meur Pierre Loisel (Eostig Sarzhaw, etre 1956 ha 1978), Gwenc’hlan ar Skouezeg (adalek 1980 ha betek e varv e 2008) ha Per Vari Kerloc’h. «Breudeuriezh Drouized, Barzhed hag Ovizion Breizh» eo e anv klok an deiz a-hiriv.
Troet gant Sten Charbonneau
